Hành lang pháp lý vẫn còn nhiều khoảng trống

Theo Luật sư Trần Minh Hùng (Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh), hệ thống pháp luật về TMĐT đã được hình thành với nhiều văn bản quan trọng như Luật Thương mại 2005, Luật Giao dịch điện tử 2023, Luật Quản lý thuế 2019 và Nghị định 52/2013/NĐ-CP (sửa đổi năm 2021). Tuy vậy, thực tiễn vẫn cho thấy nhiều “khoảng trống” lớn: Chưa kiểm soát hiệu quả hoạt động bán hàng cá nhân qua mạng xã hội.

Giao dịch xuyên biên giới khó quản lý, nhất là hàng lậu, hàng giá rẻ; Sự phối hợp giữa các cơ quan thuế – công thương – Công an còn chồng chéo, thiếu đồng bộ; Nhiều sàn TMĐT chưa định danh, xác thực điện tử với người bán, đặc biệt là các tổ chức, cá nhân nước ngoài.

Luật sư Trần Minh Hùng - Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh trao đổi với phóng viên.

Những bất cập này khiến thị trường TMĐT tăng trưởng nhanh nhưng chưa bền vững, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho cả Nhà nước, doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng.

Luật Quản lý thuế 2019 (sửa đổi 2024) quy định rõ: mọi cá nhân kinh doanh trên nền tảng TMĐT phải đăng ký, kê khai và nộp thuế; đồng thời, các sàn TMĐT phải khấu trừ và nộp thuế thay cho người bán. Tuy nhiên, triển khai vào thực tế lại gặp vô vàn khó khăn: Người bán nhỏ lẻ chưa đăng ký kinh doanh, dẫn đến khó quản lý; Thanh toán chủ yếu qua tiền mặt hoặc ví điện tử, thiếu hóa đơn, khó truy vết dòng tiền; Cơ quan thuế thiếu dữ liệu tập trung từ các nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới.

Thực tế, chỉ một tỷ lệ nhỏ trong hàng trăm nghìn tài khoản bán hàng online thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế. Nhiều buổi livestream có doanh thu hàng tỉ đồng nhưng không xuất hóa đơn, gây nguy cơ thất thu ngân sách rất lớn.

Trách nhiệm của sàn TMĐT và mạng xã hội

Theo quy định, các sàn TMĐT phải lưu giữ thông tin người bán, cung cấp dữ liệu cho cơ quan thuế, đồng thời giải quyết khiếu nại của người tiêu dùng. Tuy nhiên, các nền tảng quốc tế như Facebook, TikTok, Amazon lại chưa đặt máy chủ tại Việt Nam, khiến việc yêu cầu chia sẻ dữ liệu gặp nhiều hạn chế.

Trong khi đó, nhiều sàn trong nước vẫn chưa thực hiện nghiêm túc khâu xác thực, quản lý gian hàng, khiến tình trạng hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng tràn lan.

Kinh doanh qua mạng không đăng ký, trốn thuế gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng:

Ngân sách: thất thu hàng nghìn tỉ đồng thuế mỗi năm.

Môi trường kinh doanh: tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh giữa doanh nghiệp tuân thủ và người bán “chui”.

Xã hội: hàng giả, hàng kém chất lượng tràn lan, trong khi người tiêu dùng dễ gặp rủi ro do thiếu chứng từ hợp pháp để khiếu nại, đòi bồi thường.

Cơ quan chức năng tỉnh An Giang kiểm tra, xử lý một hộ kinh doanh.

Bảo vệ người tiêu dùng vẫn còn “yếu”

Người tiêu dùng khi mua hàng online thường không có hóa đơn, chứng từ rõ ràng. Khi xảy ra tranh chấp, việc khiếu nại hoặc đòi quyền lợi rất khó khăn. Một số sàn lớn có chính sách đổi trả, bảo hiểm hàng hóa, nhưng chưa đủ sức ngăn chặn triệt để hàng kém chất lượng.

Để khắc phục, Luật sư Trần Minh Hùng cho rằng cần: Ban hành Luật Thương mại điện tử (sửa đổi), quy định rõ trách nhiệm của các nền tảng mạng xã hội; Bổ sung chế tài xử phạt mạnh mẽ với hành vi trốn thuế online; Thực thi nghiêm Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023; Ứng dụng công nghệ số, AI, Big Data trong quản lý thuế, giám sát dòng tiền.

Đặc biệt, Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2025) quy định: hành vi trốn thuế từ 100 triệu đồng trở lên có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Việc xử lý hình sự các trường hợp trốn thuế lớn trên TMĐT không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà còn là biện pháp răn đe, bảo đảm công bằng.

TMĐT là xu thế tất yếu, góp phần thúc đẩy tiêu dùng và phát triển kinh tế số. Song, nếu không có giải pháp quản lý chặt chẽ, những “lỗ hổng” pháp lý, thuế và kiểm soát hàng hóa sẽ tiếp tục gây thất thoát ngân sách, ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh và quyền lợi của hàng triệu người tiêu dùng.

Đã đến lúc cơ quan chức năng, doanh nghiệp và chính người kinh doanh online phải cùng chung tay xây dựng một thị trường TMĐT minh bạch, an toàn và bền vững - nơi lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân đều được bảo đảm.